เจาะลึกงานติดตั้ง-รื้อถอนนั่งร้าน ขั้นตอนที่ปลอดภัยต้องทำอย่างไร

งานติดตั้งและรื้อถอนนั่งร้าน (Scaffold Erection and Dismantling) ถือเป็นงานที่มีความเสี่ยงสูง โดยเฉพาะเมื่อต้องทำงานที่ระดับสูงหรือตามอาคารขนาดใหญ่ แม้งานนี้จะเป็นส่วนหนึ่งของงานก่อสร้างทั่วไป แต่กลับพบว่าอุบัติเหตุที่เกี่ยวข้องกับนั่งร้านยังคงเกิดขึ้นบ่อยครั้ง ส่วนใหญ่มีสาเหตุจากความเร่งรีบ ความประมาท หรือขาดความรู้ในการดำเนินงานอย่างถูกต้อง

นั่งร้าน คืออะไร?

นั่งร้าน (Scaffold หรือ Scaffolding) คือ โครงสร้างชั่วคราวที่จัดสร้างขึ้นเพื่อใช้ในการรองรับคนงาน เครื่องมือ หรือวัสดุในขณะปฏิบัติงานบนที่สูง เช่น งานก่อสร้าง งานซ่อมบำรุงอาคาร งานทาสี งานติดตั้งระบบไฟฟ้าและท่อ รวมถึงงานที่ต้องเข้าถึงพื้นที่ที่ไม่สามารถยืนทำงานจากระดับพื้นได้โดยตรง

โดยทั่วไป นั่งร้านมักประกอบขึ้นจากวัสดุเหล็กหรืออลูมิเนียม ซึ่งมีความแข็งแรง ทนทาน และสามารถถอดประกอบเคลื่อนย้ายได้ง่าย ภายในระบบนั่งร้านจะประกอบไปด้วยส่วนประกอบสำคัญ เช่น เสา (Standards), คานขวาง (Ledgers), พื้นยืนทำงาน (Platforms), ราวกันตก (Guardrails), บันได (Ladders) และตัวยึดต่าง ๆ ที่ออกแบบให้มั่นคงและปลอดภัยสำหรับผู้ใช้งาน

นั่งร้านจึงเป็นอุปกรณ์ที่จำเป็นอย่างยิ่งในงานที่เกี่ยวข้องกับความสูง และการใช้งานนั่งร้านอย่างถูกวิธี รวมถึงการติดตั้งและรื้อถอนที่ถูกต้องตามมาตรฐานความปลอดภัย ถือเป็นปัจจัยหลักในการป้องกันอุบัติเหตุและรักษาชีวิตของผู้ปฏิบัติงาน

ขั้นตอนการติดตั้งนั่งร้านอย่างปลอดภัย

1. วางแผนและเตรียมการ

ก่อนเริ่มติดตั้งนั่งร้านต้องมีการวางแผนที่รัดกุม โดยครอบคลุมหัวข้อดังนี้

สำรวจพื้นที่หน้างาน: ตรวจสอบสภาพดิน พื้นที่รองรับน้ำหนัก จุดเข้าถึง และสิ่งกีดขวาง
เลือกรูปแบบนั่งร้าน: เช่น นั่งร้านแบบท่อประกอบ (Tube and Coupler Scaffold), นั่งร้านสำเร็จรูป (Frame Scaffold), หรือแบบญี่ปุ่น (Japan Scaffold)
กำหนดวิธีการติดตั้ง: ตามคู่มือของผู้ผลิตและหลักเกณฑ์ความปลอดภัย
เตรียมอุปกรณ์ PPE: เช่น หมวกนิรภัย เข็มขัดกันตก รองเท้านิรภัย และสายรัดนิรภัย

2. จัดเรียงฐานราก (Base Structure)

ปรับระดับพื้นให้เรียบและแข็งแรง
วางแผ่นรองฐาน (Base Plate) หรือตั้งบนแจ็คเบส (Adjustable Base Jack) เพื่อกระจายน้ำหนักและลดการทรุดตัว
หากอยู่บนพื้นไม่มั่นคงต้องเสริมด้วยไม้หรือคอนกรีตเพื่อป้องกันการเอียงล้ม

3. ติดตั้งโครงสร้างแนวตั้ง (Standards) และแนวนอน (Ledgers)

ยึดแนวดิ่งอย่างมั่นคง
ติดตั้งแนวนอนระดับต่างๆ ให้ได้ระยะตามมาตรฐาน
ใช้ข้อต่อคุณภาพดี ไม่มีรอยร้าวหรือสนิม
เพื่อความสมดุลในการติดตั้งมักใช้ Spirit Level ในการตรวจวัดความสมดุลทั้งแนวตั้งและแนวนอน

อ่านเพิ่มเติม : วิธีการอ่านค่า Spirit Level ที่ถูกต้อง

4. เสริมความมั่นคง

ติดตั้งค้ำยันทแยง (Bracing) เพื่อเพิ่มความแข็งแรง
ผูกยึดนั่งร้านกับโครงสร้างหลักของอาคารในช่วงระยะที่กำหนด เช่น ทุก 4-6 เมตรแนวสูง
ติดตั้งแผ่นทางเดิน (Planks) ที่แข็งแรง ไม่แตกหัก รองรับน้ำหนักได้อย่างเหมาะสม

5. ติดตั้งอุปกรณ์ป้องกันตก

ติดตั้งราวกันตก (Guardrails) และราวเตะ (Toe boards)
หากสูงเกิน 2 เมตรต้องมีการใช้เข็มขัดนิรภัยและระบบป้องกันการตก (Fall Arrest System)

6. ตรวจสอบขั้นสุดท้าย

ตรวจสอบการยึดแน่นทุกจุด
ตรวจสอบระดับความเรียบของทางเดิน
ตรวจสอบการยึดโยงกับอาคาร
เอกสารการตรวจสอบควรจัดทำโดยผู้มีความรู้ เช่น ผู้ควบคุมงานนั่งร้านที่ผ่านการอบรม

ขั้นตอนการรื้อถอนนั่งร้าน อย่างปลอดภัย

การรื้อถอนต้องกระทำอย่างเป็นระบบ โดยย้อนขั้นตอนการติดตั้ง ตั้งแต่ด้านบนลงด้านล่าง และต้องปฏิบัติดังนี้

1. แจ้งเตือนและเตรียมความพร้อม

ประกาศพื้นที่อันตราย
ห้ามผู้ที่ไม่มีหน้าที่เข้าใกล้
เตรียมอุปกรณ์รื้อถอน และสายกันตก

2. ถอดราวกันตกและอุปกรณ์เสริม

เริ่มถอดอุปกรณ์ป้องกันก่อน โดยเว้นส่วนหลักไว้จนถึงขั้นตอนสุดท้าย
ถอดแผ่นทางเดินและราวกันตกให้ครบถ้วนจากด้านบนก่อน

3. ถอดโครงสร้างหลัก

ถอดค้ำยันทแยง
ถอดแนวนอน และแนวดิ่งจากบนลงล่างอย่างมีลำดับ
ส่งอุปกรณ์ลงมาด้วยวิธีที่ปลอดภัย เช่น ใช้เชือกหรือรอก ห้ามโยน

4. ตรวจสอบอุปกรณ์หลังรื้อถอน

คัดแยกอุปกรณ์ที่ชำรุดเสียหายออก
ทำความสะอาดอุปกรณ์ก่อนจัดเก็บ

ใครต้องรับผิดชอบ? ดูแลการทำงานนั่งร้าน

1. เจ้าของโครงการและนายจ้าง

มีหน้าที่จัดสรรงบประมาณและเลือกใช้ทีมงานที่มีคุณสมบัติครบถ้วน
ต้องจัดให้มี การอบรมนั่งร้าน แก่ผู้ปฏิบัติงานนั่งร้านตามข้อกำหนดของกรมสวัสดิการและคุ้มครองแรงงาน
หากว่าจ้างผู้รับเหมา ต้องทำการตรวจสอบใบเซอร์ หรือวุฒิบัตรการผ่านอบรมหลักสูตรนั่งร้าน ของผู้ปฏิบัติงานก่อนเพราะถ้าไม่มีและยังให้ปฏิบัติงานถือว่าเรามีความผิดด้วย

2. ผู้ควบคุมงานนั่งร้าน

มีหน้าที่ควบคุมขั้นตอนตามแผนงาน
ตรวจสอบและเซ็นรับรองการติดตั้ง-รื้อถอนทุกขั้นตอน

3. เจ้าหน้าที่ความปลอดภัยในการทำงาน (Safety Officer)

ตรวจสอบสภาพนั่งร้านก่อนอนุญาตใช้งาน
ตรวจสอบทุกวันก่อนขึ้นใช้งาน
ตรวจสอบหลังฝนตกหรือเหตุการณ์ที่อาจส่งผลต่อความมั่นคง

อันตรายจากการรีบ/ละเลยขั้นตอน

นั่งร้านล้ม: เกิดจากฐานไม่มั่นคงหรือขาดการยึดโยง
พลัดตกจากที่สูง: เกิดจากไม่มีราวกันตก หรือไม่ใช้เข็มขัดนิรภัย
แผ่นทางเดินหัก: วัสดุไม่ได้มาตรฐาน หรือมีน้ำหนักเกินกำหนด
วัตถุตกจากที่สูง: ถอดอุปกรณ์โดยไม่ใช้เชือก/รอก อาจทำให้คนด้านล่างได้รับอันตราย
อุปกรณ์เสียหายจากการโยน: ทำให้นำกลับมาใช้ใหม่ไม่ได้ และเสี่ยงภัยในอนาคต

อบรมนั่งร้านและฝึกปฏิบัติจริง ช่วยลดอุบัติเหตุได้อย่างไร?

การอบรมที่ดีต้องไม่ใช่แค่ภาคทฤษฎี แต่ควรเน้น การฝึกติดตั้งและรื้อถอนจริงในสถานที่จำลองหรือหน้างานจริง เพื่อให้ผู้เข้าอบรมเกิดความชำนาญในสิ่งต่อไปนี้

วิธีใช้เครื่องมืออย่างถูกต้อง
การจัดทีมทำงานที่ปลอดภัย
การเฝ้าระวังความเสี่ยงในสถานการณ์จริง
การสื่อสารและส่งสัญญาณระหว่างทีม

โดยหลักสูตรอบรมที่ได้มาตรฐานควรดำเนินการโดย วิทยากรมืออาชีพ ที่ผ่านการรับรองและมีประสบการณ์ตรงในงานติดตั้งนั่งร้าน ทั้งนี้ยังควรมีใบรับรองผ่านการอบรมอย่างเป็นทางการ เพื่อใช้ยืนยันต่อเจ้าหน้าที่รัฐและหน่วยงานตรวจสอบ

สรุป

การติดตั้งและรื้อถอนนั่งร้านอย่างปลอดภัยไม่ใช่แค่เรื่องของขั้นตอนทางเทคนิคเท่านั้น แต่เป็นเรื่องของความรับผิดชอบร่วมกันระหว่างนายจ้าง ผู้ควบคุมงาน คนงาน และเจ้าหน้าที่ความปลอดภัย การปฏิบัติตามลำดับขั้นอย่างเคร่งครัด และการส่งเสริมให้มีการอบรมเชิงปฏิบัติจริง จะช่วยลดอุบัติเหตุและเพิ่มประสิทธิภาพในการทำงานได้อย่างยั่งยืน

ฝึกติดตั้ง-รื้อถอนนั่งร้านจริงในสถานที่อบรมจริงกับวิทยากรมืออาชีพ

สำหรับผู้ที่สนใจอบรมนั่งร้าน ที่ อบรมนั่งร้าน.com เรามีบริการจัดอบรมนั่งร้านทุกชนิดทั้งรูปแบบอินเฮ้าส์ และบุคคลทั่วไป พร้อมรับใบรับรองผ่านการอบรม ใช้งานได้จริงในหน้างาน สมัครวันนี้ลดทันที 40%
📍 มีศูนย์อบรมที่ ปทุมธานี (รังสิต)

รายละเอียดหลักสูตร : หลักสูตรการติดตั้งนั่งร้าน
สอบถามรายละเอียดเพิ่มเติมได้ที่อีเมล : [email protected] / โทร.064 958 7451 (คุณแนน)

อ้างอิง

กรมสวัสดิการและคุ้มครองแรงงาน. (2564). แนวทางการทำงานเกี่ยวกับนั่งร้าน.
Occupational Safety and Health Administration (OSHA). (2022). Scaffolding eTool.
British Standards Institution (BSI). (2009). BS EN 12811-1 Temporary works equipment – Scaffolds – Performance requirements and general design.
สมาคมส่งเสริมความปลอดภัยและอนามัยในการทำงาน (ประเทศไทย). (2565). คู่มือความปลอดภัยในการทำงานกับนั่งร้าน.
International Labour Organization (ILO). (2019). Safety and health in construction.

บทความที่น่าสนใจ